Βλέμμα συγχυσμένο. Κορμί νευρικό. Μυαλό θολό. Και η αυτοκυριαρχία μία λέξη δίχως νόημα. Κι όμως, μέσα σ’ όλο αυτό το μούδιασμα αναδύεται μία αντίδραση. Μία βαθιά έκρηξη επίγνωσης και ανθρωπιάς, η οποία μετά από την ισχυρή ανάσχεση, εκφυλίζεται σε ένα χλιαρό σχόλιο. Στον ειδικό με τη λευκή μπλούζα που κάθεται παραδίπλα.
-«Η τάση έχει αυξηθεί πολύ, είναι στα 225 Volts. Ήδη το προηγούμενο ηλεκτροσόκ τον πόνεσε πάρα πολύ, δεν είναι σωστό… μήπως πρέπει να σταματήσω...»
-«Μη φοβάστε, δεν θα προκληθεί μόνιμη βλάβη. Το πείραμα απαιτεί να πατήσετε το κουμπί. Όπως και μετά από κάθε επόμενη λάθος απάντηση του υποκειμένου. Ευχαριστώ.»
Το ύφος του απαθές και σίγουρο. Το βλέμμα αυστηρό και αποστασιοποιημένο. Κρατούσε συνεχώς σημειώσεις, ως έγκριτος επιστήμων.
Κλικ…
-«Η τάση έχει αυξηθεί πολύ, είναι στα 225 Volts. Ήδη το προηγούμενο ηλεκτροσόκ τον πόνεσε πάρα πολύ, δεν είναι σωστό… μήπως πρέπει να σταματήσω...»
-«Μη φοβάστε, δεν θα προκληθεί μόνιμη βλάβη. Το πείραμα απαιτεί να πατήσετε το κουμπί. Όπως και μετά από κάθε επόμενη λάθος απάντηση του υποκειμένου. Ευχαριστώ.»
Το ύφος του απαθές και σίγουρο. Το βλέμμα αυστηρό και αποστασιοποιημένο. Κρατούσε συνεχώς σημειώσεις, ως έγκριτος επιστήμων.
Κλικ…
ΑΑΑΑΧΧΧΧΧ!!! ΜΗΗΗΗΗ!!!
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Το υποκείμενο έδωσε λάθος απάντηση για ακόμη μία φορά. Η τάση έχει εκτοξευτεί στα 445 Volts, την τελική ένδειξη του μηχανήματος, που συνοδευόταν από το σχόλιο “άκρως επικίνδυνο”. Ένα άδειο βλέμμα στράφηκε στον επιβλέποντα. Μία απεγνωσμένη προσπάθεια μετατόπισης της ευθύνης...
«Παρακαλώ, το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε. Είναι απλώς ένα πείραμα συσχετισμού της μάθησης με τον πόνο. Δεν θα προκληθούν μόνιμες βλάβες. Ευχαριστώ.» Και το κεφάλι του σκύβει με σιγουριά πάνω απ’ τις σημειώσεις.
Κλικ.
Ουρλιαχτό…
Ο ειδικός με τη λευκή μπλούζα σηκώνεται και οδηγεί το αληθινό υποκείμενο του πειράματος στο σαλόνι του εργαστηρίου. Άλλωστε έμοιαζε να μην είναι σε θέση να κάνει τίποτε πια δίχως καθοδήγηση.
«Ησυχάστε. Πρέπει να σας εξηγήσω. Το πείραμα στην πραγματικότητα αφορά την υπακοή στην Εξουσία κάτω από συνθήκες μερικής πίεσης. Δεν προκαλέσατε κανένα αληθινό ηλεκτροσόκ. Ο άνθρωπος που βρίσκεται στην ηλεκτρική καρέκλα είναι ηθοποιός και εξυπηρετεί, όπως καταλαβαίνετε, τις ανάγκες του πειράματος. Μη νιώθετε άσχημα για την πορεία των αντιδράσεών σας. Να σας ενημερώσω ότι το 65% περίπου των υποκειμένων, έφτασε στην θανάσιμη τάση των 445 Volts.»
Το καθησυχαστικό του χαμόγελο ήταν βέβαια ψεύτικο. Η πηγαία αίσθηση του χιούμορ που τον χαρακτήριζε, η οποία ευθυνόταν για τη σύλληψη της ιδέας του πειράματος, δεν τον βοηθούσε να χωνέψει τα νέα δεδομένα: 65%!!! Με έμμεση μόνο πίεση!!! Έμοιαζε τόσο ασύλληπτο, όπως μόνο κάτι βαθιά αληθινό μπορεί να είναι. Πολύ βαθιά, από εκεί που πηγάζει ένας υπόκωφος ψίθυρος, σχεδόν στα όρια της ακοής και της αντίληψης, που σαρκάζει το ποσοστό αυτό ως πολύ μικρό, ίδιο με την αντοχή του ανθρώπινου είδους για την Αλήθεια…
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Τον έλεγαν Στάνλεϊ Μίλγκραμ, και ήταν το 1961 όταν θέλησε να μελετήσει την υπακοή στην εξουσία κάνοντας το προκλητικό αυτό πείραμα. Τότε ήταν ένας 27χρονος επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Γέιλ, αρκετά αντιδραστικός και ανήσυχος ώστε να ρισκάρει την καριέρα του ανιχνεύοντας τις υποψίες του και στη συνέχεια υποστηρίζοντας τα ενοχλητικά ευρήματά του.
Η απορία των πολιτισμένων κατοίκων των ΗΠΑ της εποχής αφορούσε τη βαρβαρότητα με την οποία αξιωματούχοι των SS θανάτωσαν με φρικτούς βασανισμούς περί τα 12 εκατομμύρια ανθρώπους, υπακούοντας σε διαταγές ανωτέρων, κατά τον σχετικά πρόσφατο τότε δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η επικρατούσα θεωρία αφορούσε την δημοφιλή έννοια της “αυταρχικής προσωπικότητας”, η οποία διαμορφωνόταν μέσω συγκεκριμένων σκληρών εμπειριών κατά την παιδική ηλικία, και μετέτρεπε τον άνθρωπο σε ένα αδίστακτα υπάκουο ον.
Η επεξήγηση αυτή φάνηκε σε έναν κοινωνικό ψυχολόγο σαν τον Μίλγκραμ αρκετά στενόμυαλη, ή μάλλον βολικά στενόμυαλη. Υποψιάστηκε ότι οι εξωτερικές συνθήκες θα πρέπει να έπαιζαν πολύ σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Βέβαια, παρά την υποψία του, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής του είχε δημιουργήσει την πεποίθηση ότι, όπως και να’ χε, ήταν ζήτημα αν θα έβρισκε σε όλες τις ΗΠΑ τον ίδιο αριθμό ανθρώπων που θα πληρούσαν τις απάνθρωπες προδιαγραφές, με τους αξιωματικούς των SS.
Τα δεδομένα μετά το πέρας της πειραματικής διαδικασίας ήταν επιεικώς σοκαριστικά: τους βρήκε στους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, στους φιλήσυχους και συμπαθείς γείτονες, στους μορφωμένους συναδέλφους, στους εκλεπτισμένους καλλιτέχνες. Κι αρκούσε ένα οικοδομικό τετράγωνο!
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Το υποκείμενο έδωσε λάθος απάντηση για ακόμη μία φορά. Η τάση έχει εκτοξευτεί στα 445 Volts, την τελική ένδειξη του μηχανήματος, που συνοδευόταν από το σχόλιο “άκρως επικίνδυνο”. Ένα άδειο βλέμμα στράφηκε στον επιβλέποντα. Μία απεγνωσμένη προσπάθεια μετατόπισης της ευθύνης...
«Παρακαλώ, το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε. Είναι απλώς ένα πείραμα συσχετισμού της μάθησης με τον πόνο. Δεν θα προκληθούν μόνιμες βλάβες. Ευχαριστώ.» Και το κεφάλι του σκύβει με σιγουριά πάνω απ’ τις σημειώσεις.
Κλικ.
Ουρλιαχτό…
Ο ειδικός με τη λευκή μπλούζα σηκώνεται και οδηγεί το αληθινό υποκείμενο του πειράματος στο σαλόνι του εργαστηρίου. Άλλωστε έμοιαζε να μην είναι σε θέση να κάνει τίποτε πια δίχως καθοδήγηση.
«Ησυχάστε. Πρέπει να σας εξηγήσω. Το πείραμα στην πραγματικότητα αφορά την υπακοή στην Εξουσία κάτω από συνθήκες μερικής πίεσης. Δεν προκαλέσατε κανένα αληθινό ηλεκτροσόκ. Ο άνθρωπος που βρίσκεται στην ηλεκτρική καρέκλα είναι ηθοποιός και εξυπηρετεί, όπως καταλαβαίνετε, τις ανάγκες του πειράματος. Μη νιώθετε άσχημα για την πορεία των αντιδράσεών σας. Να σας ενημερώσω ότι το 65% περίπου των υποκειμένων, έφτασε στην θανάσιμη τάση των 445 Volts.»
Το καθησυχαστικό του χαμόγελο ήταν βέβαια ψεύτικο. Η πηγαία αίσθηση του χιούμορ που τον χαρακτήριζε, η οποία ευθυνόταν για τη σύλληψη της ιδέας του πειράματος, δεν τον βοηθούσε να χωνέψει τα νέα δεδομένα: 65%!!! Με έμμεση μόνο πίεση!!! Έμοιαζε τόσο ασύλληπτο, όπως μόνο κάτι βαθιά αληθινό μπορεί να είναι. Πολύ βαθιά, από εκεί που πηγάζει ένας υπόκωφος ψίθυρος, σχεδόν στα όρια της ακοής και της αντίληψης, που σαρκάζει το ποσοστό αυτό ως πολύ μικρό, ίδιο με την αντοχή του ανθρώπινου είδους για την Αλήθεια…
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Τον έλεγαν Στάνλεϊ Μίλγκραμ, και ήταν το 1961 όταν θέλησε να μελετήσει την υπακοή στην εξουσία κάνοντας το προκλητικό αυτό πείραμα. Τότε ήταν ένας 27χρονος επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Γέιλ, αρκετά αντιδραστικός και ανήσυχος ώστε να ρισκάρει την καριέρα του ανιχνεύοντας τις υποψίες του και στη συνέχεια υποστηρίζοντας τα ενοχλητικά ευρήματά του.
Η απορία των πολιτισμένων κατοίκων των ΗΠΑ της εποχής αφορούσε τη βαρβαρότητα με την οποία αξιωματούχοι των SS θανάτωσαν με φρικτούς βασανισμούς περί τα 12 εκατομμύρια ανθρώπους, υπακούοντας σε διαταγές ανωτέρων, κατά τον σχετικά πρόσφατο τότε δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η επικρατούσα θεωρία αφορούσε την δημοφιλή έννοια της “αυταρχικής προσωπικότητας”, η οποία διαμορφωνόταν μέσω συγκεκριμένων σκληρών εμπειριών κατά την παιδική ηλικία, και μετέτρεπε τον άνθρωπο σε ένα αδίστακτα υπάκουο ον.
Η επεξήγηση αυτή φάνηκε σε έναν κοινωνικό ψυχολόγο σαν τον Μίλγκραμ αρκετά στενόμυαλη, ή μάλλον βολικά στενόμυαλη. Υποψιάστηκε ότι οι εξωτερικές συνθήκες θα πρέπει να έπαιζαν πολύ σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Βέβαια, παρά την υποψία του, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής του είχε δημιουργήσει την πεποίθηση ότι, όπως και να’ χε, ήταν ζήτημα αν θα έβρισκε σε όλες τις ΗΠΑ τον ίδιο αριθμό ανθρώπων που θα πληρούσαν τις απάνθρωπες προδιαγραφές, με τους αξιωματικούς των SS.
Τα δεδομένα μετά το πέρας της πειραματικής διαδικασίας ήταν επιεικώς σοκαριστικά: τους βρήκε στους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, στους φιλήσυχους και συμπαθείς γείτονες, στους μορφωμένους συναδέλφους, στους εκλεπτισμένους καλλιτέχνες. Κι αρκούσε ένα οικοδομικό τετράγωνο!
Το αληθινό ερώτημα που προκύπτει απ’ το πείραμα του Μίλγκραμ δεν είναι ακαδημαϊκό, αλλά πέρα για πέρα ουσιαστικό. Είναι από αυτά που θέτεις μόνος στον καθρέφτη, με χαμηλό φωτισμό και σαρκαστική διάθεση: «Πόσο σίγουρος είσαι ότι ανήκεις στο περίφημο 35%;»
Ένα ερώτημα προσωπικό, όπως και κάθε τι το πραγματικά αληθινό.
}^{
Λεωνίκης
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου