Το χρυσόμαλλο δέρας: μια αρχαία «θεοφάνεια»;

Σε όλους μας είναι γνωστή η ιστορία του Χρυσού Κριαριού που έσωσε τον Φρίξο και την Έλλη, τα παιδιά του Αθάμα και της Νεφέλης. Η Νεφέλη ήταν η πρώτη γυναίκα του Αθάμα και η Ινώ η δεύτερη. Η Ινώ όντας μητριά του Φρίξου και της Έλλης (και μητέρα του Λέαρχου και του Μελικέρτη), αποφασίζει να βγάλει από τη μέση τα παιδιά της Νεφέλης. Συμβουλεύει μοχθηρά τις γυναίκες του τόπου να καβουρδίσουν τους σπόρους πριν τη σπορά. Η Γη δε δίνει βέβαια καρπούς και ο Αθάμας στέλνει ανθρώπους στο μαντείο των Δελφών. Όμως αυτοί δωροδοκούνται από την Ινώ και φέρνουν ψευδή χρησμό, πως για να περάσει ο λιμός πρέπει να θυσιαστεί ο Φρίξος.

Εδώ επεμβαίνει, τη στιγμή της θυσίας η Νεφέλη, στέλνοντας το Χρυσόμαλλο Κριάρι που ανεβάζει στην πλάτη του τα δύο αδέλφια και πετάει προς την Κολχίδα. [Το παλάτι της Κολχίδας περιγράφεται σαν πολυτελέστατο με τέσσερις κρήνες, στην οποία έρεε από τη μία κρασί, από την άλλη γάλα κ.ά. Βρισκόταν στους πρόποδες του Καυκάσου και στην τελική διαδρομή, οι Αργοναύτες έπλευσαν προς τα πάνω τον ποταμό Φάση].
Η θυσία γίνεται αργότερα, είναι όμως του ίδιου του Κριού από τον Φρίξο, στο βωμό του Φυξίου Διός. Χάρισε τότε ο Φρίξος στον βασιλιά της Κολχίδος, Αιήτη, το Χρυσόμαλλο Δέρας. Ο Αιήτης ήταν γιος του ΄Ηλιου και αδελφή του η μάγισσα Κίρκη. Ο Ιάσων με τους Συντρόφους του, το Χρυσόμαλλο Δέρας και τη Μήδεια, στην πορεία τους προς την Ελλάδα πλέον, σταματούν στο νησί της Κίρκης. Η Κίρκη αμέσως αναγνωρίζει την ανηψιά της ως μάγισσα, από τη χρυσή λάμψη μέσα στα μάτια της. Αμέσως τους αποπέμπει από το νησί της, εφόσον έβλαψαν τον αδελφό της Αιήτη.

Και οι δύο γυναίκες αυτής της οικογένειας είναι ιέρειες της Εκάτης. Η θεά Εκάτη είναι η Φύλακας της Εισόδου προς τον Κόσμο του Ασυνείδητου, η Φρουρός στα Εσωτερικά Νερά. Λέγεται ακόμη ότι η Μήδεια ήταν τυλιγμένη σε ένα πέπλο που «έμοιαζε σε λάμψη με τον Σείριο» Ο Σείριος είναι σύμπλεγμα αστέρων στο σύμπαν και συνδέεται άμεσα με τη λατρεία της Μεγάλης Μητέρας. Από τότε που ο Φρίξος χάρισε το Χρυσόμαλλο Δέρας στον Αιήτη, ένας τρομερός δράκος που δεν κοιμόταν ποτέ, το φύλαγε σε δάσος αφιερωμένο στον ¶ρη.

Χρυσόμαλλο Δέρας

Τι συμβολίζει άραγε, γιατί είναι τόσο σημαντικό το «Χρυσόμαλλο Δέρας»; Γιατί εκστρατεύουν ο Ιάσων και οι Αργοναύτες, τόσοι ήρωες ονομαστοί, σαν μια σύσσωμη ομάδα, για την αναζήτησή του; Η απάντηση κρύβεται πιθανώς στο γεγονός ότι η πατρίδα του Φρίξου ήταν η ¶λως, πόλη της Θεσσαλίας, (που ίδρυσε ο πατέρας του Φρίξου, Αθάμας). Συνεπώς, το Χρυσόμαλλο Δέρας έπρεπε να επιστρέψει στη Θεσσαλία. Η άλλη απάντηση επίσης είναι ότι ο σφετεριστής του θρόνου της Ιωλκού της Θεσσαλίας, Πελίας, παραγκώνισε τον αδελφό του Αίσωνα και από φόβο ο Αίσων έστειλε το γιο του Ιάσονα να κρυφθεί στο Πήλιο, μαθητεύοντας συγχρόνως στον μεγάλο διδάσκαλο της Ιατρικής, Κένταυρο Χείρωνα. Όταν ο Ιάσων συναντά τον Πελία τυχαία, ο Πελίας τον αναγνωρίζει ως επικίνδυνο από ένα χρησμό (ο μονοσάνδαλος) και του αναθέτει το δύσκολο άθλο της επιστροφής του Χρυσόμαλλου Δέρατος.

Μήπως όμως πρόκειται για τον ελληνικό μύθο της Αναζήτησης; Ο Smoking Knight στην «Ελληνική Μυθολογία» το ονομάζει «Θεία Ευλογία» για την Ιωλκό, που θα υποδέχονταν το Χρυσόμαλλο Δέρας. Όπως και στο βασικό μύθο της Δύσης, της «Αναζήτησης του Αγίου Δισκοπότηρου», οι Ιππότες της Στρογγυλής Τράπεζας είναι όλοι σύντροφοι. Περνούν μαζί πολλές περιπέτειες, εκτελούν άθλους, μάχονται διαρκώς. Υπάρχουν πολλά κοινά, όπως πλάσματα και υπάρξεις που προσπαθούν να παρασύρουν τους Συντρόφους έξω από την «Αναζήτηση». Για παράδειγμα όταν διασχίζουν τη θάλασσα οι Αργοναύτες, σε ένα σημείο, υπάρχουν οι Σειρήνες που προσπαθούν να ξεμυαλίσουν τους αναζητητές και να τους παρασύρουν στο βυθό των ταραγμένων συναισθημάτων. Ο Ορφέας παίζει τη λύρα για να μη χαθεί το μέτρο, ο ρυθμός και η αρμονία.

Τόσοι ήρωες και ημίθεοι αναφέρονται ως Αργοναύτες: ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Ορφέας, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, ο Τίφης (τιμονιέρης), ο Ιάσων βέβαια, ο Εργίνος, ο ίδιος ο Ασκληπιός, ο Εχίων, ο Εύρυτος, ο Αιθαλίδης (γιοι του Ερμή). Ο Αγκαίος και ο Εύφημος (γιοι του ¶ρη). Ο Ασκάλαφος και ο Ιάλμενος. Ο Φιλίας και ο Ευμέδων (γιοι του Διονύσου). Ο Κάλαϊς και ο Ζήτης (γιοι του Βορρά). Οι μάντεις Αμφιάραος και Μόψος. Ο Μελέαγρος, ο Περικλύμενος, ο Τελαμών, ο Πηλεύς, ο ΄Ιδμων και ο ΄Ακαστος. Η Αταλάντη, προστατευόμενη της θεάς Αρτέμιδος. Βοηθούν την Αργώ και τους Συντρόφους, η Αθηνά, η ΄Ηρα, ο θεός Τρίτων (μισός άνθρωπος-μισός ψάρι), η Ωκεανίδα Θέτις (μητέρα του Αχιλλέα). Ο θεός Τρίτων τους υπέδειξε ένα άγνωστο θαλάσσιο δρόμο, εκεί όπου δεν ήξεραν πλέον προς τα πού να κατευθυνθούν. Η εσωτερική παράδοση αναφέρει πώς τα πλάσματα που ζουν στον Σείριο είναι μισοί άνθρωποι-μισοί ψάρια. Να λοιπόν πάλι μια άλλη αναφορά στο Σείριο, τη στιγμή που όλα φαίνονταν να χάνονταν, κατά τη διάρκεια της πολυπόθητης πορείας της επιστροφής στην Ελλάδα.

Ακόμη αξίζει να επανέλθουμε στο ότι, ο Αιήτης που κατείχε προσωρινά το Χρυσόμαλλο Δέρας, και συνεπώς και η κόρη του Μήδεια, είναι γιος και εγγονή του Ήλιου. Στην εσωτερική παράδοση ο Σείριος είναι «ο Ήλιος πίσω από τον ήλιο»! Επιπλέον, όλη την Αργοναυτική Εκστρατεία βοήθησε ο θεός Ποσειδών στον οποίο αφιέρωσαν τέλος την Αργώ. Ο Ιάσων πέθανε πολύ γέρος από την ίδια την Αργώ! Καθώς την κοιτούσε μια μέρα στοργικά, όλο θύμησες, το μπροστινό «μαντικό» κοντάρι από ιερό δέντρο της Δωδώνης που είχε τοποθετήσει η ίδια η Αθηνά, τον χτύπησε στο κεφάλι. Σωριάστηκε πλάι στο θρυλικό πλοίο, το άρρηκτα δεμένο μαζί του μέσα στο χρόνο.

Μόνο δύο λόγια για την Αργώ: «Αργώ» σημαίνει γρήγορη. Στην αρχαιότητα ο αργός ήταν ο ταχύς. Επιπρόσθετα, ο ¶ργος είναι ονομαστός τεχνίτης πλοίων και γιος του Φρίξου, ετοίμασε με περισσή μαστοριά, το πλοίο στις αμμώδεις ακρογιαλιές των Παγασών.

Η Αργοναυτική Εκστρατεία τοποθετείται γύρω στο 1400 π.Χ. Κάποια εντελώς νέα στοιχεία μιλούν για το 2000 π.Χ. Είναι άξιο λόγου να δούμε σε ένα αρχαίο χάρτη την πορεία της «Αργούς», πρώτα προς Ανατολάς και ύστερα να στρέφει δυτικά και τέλος να κατέρχεται και να κλείνει το σχήμα, στην Ιωλκό. Διαγράφεται το κύπελλο ενός Δισκοπότηρου, αφαιρετικά όμως: μια έλλειψη που καταλήγει σε τρίγωνο με την κορυφή προς τα κάτω.

Θεοφανώ και Θεοφάνεια

Ας δούμε πώς προήλθε το Χρυσόμαλλο αυτό Κριάρι. Ο Ποσειδών που ήθελε να ενωθεί με τη Θεοφανώ (κόρη του Βισάλτη), την πήγε σε ένα άγνωστο νησί. Εκεί ο Ποσειδών έγινε κριάρι και ενώθηκε με τη Θεοφανώ, που της είχε δώσει μορφή προβατίνας. Από αυτή την ένωση γεννήθηκε το Χρυσόμαλλο Κριάρι. Το όνομα Θεοφανώ είναι σύνθετο: «Θεός» + «φαίνομαι». ΄Εχουμε δηλαδή τη φανέρωση, την εμφάνιση του θεού. Εφόσον το Χρυσόμαλλο Δέρας ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ το θεό, είναι η Πηγή κάθε χαράς και θεραπείας. Γι’ αυτό ακριβώς και ο επικεφαλής της Αναζήτησης του Χρυσόμαλλου Δέρατος, είναι ο ήρωας Ιάσων, που το όνομά του σημαίνει «Ίαση».

Στη Χριστιανική θρησκεία έχουμε τα Θεοφάνεια, όπου ο Πατέρας μέσω του Ιωάννη του Προδρόμου, φανερώνει τα άλλα δύο πρόσωπα της Θεότητας: τον Υιό και το ¶γιο Πνεύμα. Το Χρυσόμαλλο Κριάρι είναι βάσει αυτής της προοπτικής αποτέλεσμα της θέλησης θεού να «φανερωθεί» και εμπερικλείει τις όψεις του Αμνού, τις όψεις της Θυσίας και επομένως της Σωτηρίας. Διότι η θυσία πάντοτε σώζει. Στα Θεοφάνεια ο Πατήρ λέει: «Ούτος ει ο Υιός μου ο Αγαπητός εν Ω ηυδόκησα». Παρουσιάζει ο Πατέρας τον «Αμνόν επί σφαγήν». Από την άλλη το Χρυσόμαλλο Κριάρι φέρει ύψιστες ποιότητες όπως: την ΄Οψη του Παιδιού (Φρίξος και ΄Ελλη), την όψη του θυσιασμένου (΄Ελλη, ¶ψυρτος [βρέφος-αδελφός της Μήδειας], το ίδιο το Χρυσόμαλλο Κριάρι). Συνυπάρχει όμως η όψη της Σωτηρίας (Φρίξος και Έλλη). Αφού εκτελεί αυτή την αποστολή σωτηρίας, θυσιάζεται, γίνεται το Χρυσόμαλλο Κριάρι, «Αμνός επί σφαγήν».

Αυτόν λοιπόν τον «Αμνόν επί σφαγήν» κίνησαν ο Ιάσων και οι Αργοναύτες να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Ε΄δω ενυπάρχει Αναζήτηση και η Επίτευξη όλων αυτών των ηρώων και ημιθέων που σφράγισαν τον πλανήτη στο πέρασμά τους. ΄Εβαλαν τη σφραγίδα τους με τις διαρκείς θυσίες τους, τον συνεχή προσωπικό και ομαδικό τους αγώνα, όταν η Αργοναυτική εκστρατεία λαμβάνει χώρα. Γιατί δίνει το φωτεινό στίγμα, μοναδικό σαν επίτευγμα, για τα αποτελέσματα του ομαδικού αγώνα μιας φυλής που είχε (και έχει) σαν ελάττωμα τη χωριστικότητα και την ατομικότητα. Στην Αργοναυτική Εκστρατεία ξεπερνιέται το ατομικό για χάρη του Κοινού Σκοπού. Σπόροι για σκέψη…

Βιβλιογραφία

Smoking Knight, «Ελληνική Μυθολογία»
Ζαν Ρισπέν, “Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία»
“The online newspaper of Cyprus” typos.com.cy
www.thalassa.gr