ΘΕΟΙ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πριν ασχοληθούμε λεπτομερώς με τους θεούς και τους σχετικούς με αυτούς μύθους κρίνεται σκόπιμο να παρουσιάσουμε τις απόψεις των ανθρώπων για τους οποίους οι μύθοι αποτελούσαν μέρος της καθημερινής τους ζωής. Εμείς απέχοντας αρκετούς αιώνες από την εποχή τους και συνηθισμένοι σε διαφορετικό τρόπο ζωής θα αρκεστούμε να ακούσουμε τις δικές τους εξηγήσεις γύρω από την προέλευση και την αναγκαιότητα των μύθων που αφορούν τους θεούς τους.

Ο Ιουλιανός

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Φλάβιος - Κλαύδιος Ιουλιανός (331 μ.Χ. - 363 μ.Χ.) στο έργο του ΠΡΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ ΚΥΝΙΚΟΝ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΩΣ ΚΥΝΙΣΤΕΟΝ ΚΑΙ ΕΙ ΠΡΕΠΕΙ ΤΩ ΚΥΝΙ ΜΥΘΟΥΣ ΠΛΑΤΤΕΙΝ υποστηρίζει ότι το απίθανο στοιχείο που υπάρχει στους μύθους είναι εκείνο που ανοίγει το δρόμο προς την αλήθεια. Στη θέση αυτή είχε οδηγηθεί προκειμένου να δικαιολογήσει τους μύθους που παρουσίαζαν τους θεούς του Ολύμπου, να έχουν ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη. Σύμφωνα με τον ίδιο, όσο πιο παράδοξος είναι ο μύθος, τόσο λιγότερο γίνεται πιστευτός και για το λόγο αυτό οι άνθρωποι υποχρεώνονται να ερευνήσουν όσα υπονοεί και δε σταματούν την έρευνα παρά μόνο όταν τελειοποιήσουν το νου τους και φωτιστούν. Όταν οι μύθοι που αφορούν τους θεούς φαίνονται απίθανοι, είναι σαν να φωνάζουν και να ειδοποιούν ότι δεν πρέπει να γίνονται πιστευτοί κατά γράμμα, αλλά ότι χρειάζεται έρευνα για να αποκαλυφθεί το κρυμμένο τους νόημα. Και καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι μύθοι χρησιμοποιούνται σαν μέσο θρησκευτικής εκπαίδευσης και απευθύνονται σε αυτούς που η πνευματική τους ικανότητα δεν τους επιτρέπει να αντικρίσουν την αλήθεια χωρίς εξωτερική βοήθεια.

Ο Σαλλούστιος

Στο έργο του Σαλλούστιου ΠΕΡΙ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΥ (Mullach, Fragmenta Philosophorum), δίνεται η ίδια περιγραφή για τη λειτουργία των μύθων, κι επίσης ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι οι μύθοι έχουν θεϊκή προέλευση. Η θεϊκή προέλευση των μύθων αποδεικνύεται επειδή τους χρησιμοποίησαν οι θεόληπτοι ποιητές, οι φιλόσοφοι, οι ιδρυτές μυστηρίων κι οι ίδιοι οι Θεοί με τους χρησμούς τους. Ο προορισμός όμως των μύθων δεν τελειώνει εδώ. Αντικείμενο της φιλοσοφίας είναι να ερευνήσει το γιατί αυτοί οι μύθοι είναι θεϊκοί.
Ισχυρίζεται επίσης ότι οι μύθοι παρουσιάζουν τους θεούς και την αγαθότητά τους. Πάντα όμως με το διαχωρισμό ανάμεσα στο ρητό και στο άρρητο, το αφανές και το φανερό, το σαφές και το κρυφό κι επειδή οι θεοί έχουν κάνει κοινά για όλους τα αγαθά των αισθήσεων, ενώ τα αγαθά της νόησης τα έχουν δώσει μόνο στους σοφούς, οι μύθοι λένε σε όλους ότι υπάρχουν οι θεοί, αλλά ποιοι είναι αυτοί και ποιες είναι οι δυνάμεις τους το φανερώνουν μόνο σε εκείνους που μπορούν να το κατανοήσουν.
Επίσης υποστηρίζει πως αν διδαχτεί σε όλους η αλήθεια για τους θεούς οι ανόητοι θα την περιφρονήσουν επειδή δεν είναι σε θέση να την κατανοήσουν, και οι καλοί θα τη βαρεθούν. Αν όμως η αλήθεια κρυφτεί κάτω από μύθους, αποτρέπει την περιφρόνηση των ανόητων κι αναγκάζει τους καλούς να ασκήσουν φιλοσοφία.
Αναλύοντας το σκεπτικό του εξηγεί το μύθο με το Μήλο της Έριδας ως εξής:

"Σε ένα συμπόσιο των θεών η Έρις έριξε ένα χρυσό μήλο κι οι θεές φιλονίκησαν μεταξύ τους για το ποια θα το πάρει. Το ρόλο του κριτή ανέλαβε ο Πάρις ο οποίος έδωσε το μήλο τελικά στην Αφροδίτη, επειδή ήταν η πιο όμορφη. Το συμπόσιο φανερώνει τις υπερκόσμιες δυνάμεις των θεών και γι' αυτό είναι όλοι συγκεντρωμένοι. Το χρυσό μήλο συμβολίζει τον κόσμο, ο οποίος επειδή έχει δημιουργηθεί από αντίθετες δυνάμεις είναι φυσικό να λέγεται ότι τον έριξε (τον κόσμο) η Έρις. Διαφορετικοί θεοί έδωσαν διαφορετικά δώρα στον κόσμο και γι' αυτό λέγεται ότι φιλονίκησαν για το μήλο. Και η ψυχή επειδή ζει σύμφωνα με τις αισθήσεις, (ο Πάρις του μύθου), χωρίς να βλέπει τις άλλες δυνάμεις που υπάρχουν στη γη, παρά μόνο την ομορφιά, είπε ότι το μήλο ανήκει στην Αφροδίτη."

Τέτοιοι μύθοι, σύμφωνα με τον ίδιο, ταιριάζουν σε θρησκευτικές μυήσεις, αφού κάθε μύηση στοχεύει να συνδέσει τον κόσμο με τους θεούς. Και καταλήγει στη θέση ότι οι θεολογικοί μύθοι ταιριάζουν σε φιλοσόφους.

Ο Πλούταρχος

Ο Πλούταρχος στο έργο του ΠΩΣ ΔΕΙ ΤΟΝ ΝΕΟΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΑΚΟΥΕΙΝ υποστηρίζει:

"Αν στα ποιήματα ο Άρης λέγεται ότι είναι κακότροπος, αυτό αφορά τον πόλεμο κι όχι το θεό, ομοίως αν είναι κακότροπος ο Ήφαιστος, αφορά τη φωτιά, αν είναι ο Δίας, αφορά τη μοίρα. Αν όμως στα ποιήματα λεχθεί κάτι το τιμητικό, αυτό αφορά τους πραγματικούς θεούς"

Αντί επιλόγου

Τελειώνουμε τα εισαγωγικά σχόλια με την ευχή του Σαλλούστιου:

"Είθε αυτές οι εξηγήσεις των μύθων να επιδοκιμαστούν από τους θεούς κι από τις ψυχές όσων έγραψαν τους μύθους."