Παίονες και Παιονία

Περί Παιόνων και Παιονίας

του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Αναδημοσίευση από το blog Εθνο-λογικά

Το τελευταίο χρονικό διάστημα ακούγεται συχνά η πρόταση να πάρουν οι κάτοικοι της περιοχής των Σκοπίων το όνομα των αρχαίων κατοίκων της περιοχής, που ονομάζονταν Παίονες (κάτι όχι απόλυτα ακριβές). Προσωπικώς θεωρώ ότι η άποψη αυτή είναι μάλλον ουτοπική και πολύ συζητήσιμη για πολλούς λόγους, πέρα από το γεγονός ότι οι ιθύνοντες των Σκοπίων θα την απορρίψουν (εάν ποτέ γίνει επισήμως) μετά βδελυγμίας χωρίς δεύτερη σκέψη. Παρ’ όλα αυτά θεωρώ ότι είναι χρήσιμη η ενημέρωση των επισκεπτών της ιστοσελίδας σχετικά με το φύλο των Παιόνων. Αντιγράφω το σχετικό λήμμα από το «Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου».

Παίονες: Ένα από τα μεγαλύτερα και ισχυρότερα φύλα των κεντρικών περιοχών της χερσονήσου του Αίμου, κατά την αρχαιότητα. Οι Παίονες μνημονεύονται από τον Όμηρο ως σύμμαχοι των Τρώων, με αρχηγό τον Πυραίχμη (Ιλιάς, Β 848) «…που οδηγούσε τους Παίονες με τα κυρτά τόξα, μακριά από την Αμυδόνα, από τον πλατύ Αξιό…» και στην συνέχεια, μετά τον θάνατο του Πυραίχμη από το δόρυ του Πατρόκλου (Π 284-293), τον γιο του Ίππασου, Απισάονα, (Ρ 347-351) «…τον κυβερνήτη του στρατού, που είχε έλθει από την εύφορη Παιονία…», ο οποίος σκοτώθηκε από τον Λυκομήδη. Βασιλιάς τους ήταν ο Αστεροπαίος, ο γιος του Πηλεγόνα, που τον γέννησε ο Αξιός. Ο Αστεροπαίος θα βρεί τον θάνατο από τον Αχιλλέα, όπως και άλλοι Παίονες που αναφέρονται ονομαστικά: Θερσίλοχος, Μύδων, Αστύπυλος, Μνήσος, Θράσιος, Αίνιος και Οφελέστης (Φ 139-212).
Ο Ηρόδοτος (Ιστορίαι, Ε΄ 1 και 12-17 Ζ΄ 113, 124) αναφέρει τους Παίονες ως κατοίκους της βόρειας περιοχής μεταξύ του Αξιού και του Στρυμόνα, καθώς και τα παιονικά φύλα των Αγριάνων, Λαιαίων, Παιόπλων, Σιριοπαιόνων και Δοβήρων.
Ο Στράβων (Γεωγραφικά, Ζ΄ αποσπ. 4 και 38) τους ταυτίζει με τους Πελαγόνες, τονίζοντας μάλιστα ότι οι Παίονες παλαιότερα λέγονταν Πελαγόνες και συσχετίζει το όνομα του πατέρα του Αστεροπαίου, του Πηλεγόνα (βλ. παραπάνω), με τους Πελαγόνες (Πηλεγόνας-Πελαγόνας), ενώ αναφέρει και την άποψη ότι οι Παίονες θεωρούνται άποικοι Φρυγών ή σύμφωνα με άλλους, αρχηγοί τους. Σε άλλο όμως σημείο (Ζ΄ απόσπασμα 11) τους θεωρεί Θράκες.
Τέλος, ο Θουκυδίδης (Ιστορία, Β΄ 96) αναφέρει τα παιονικά φύλα των Αγριάνων και Λαιαίων ως υπηκόους του βασιλιά των Οδρυσών, του Σιτάλκη.
Η νεώτερη έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμη οριστικά στο ζήτημα της καταγωγής των Παιόνων. Άλλοι τους θεωρούν Θράκες (βλ. Λεξικό Ελληνικής Αρχαιολογίας), άλλοι Ιλλυριούς (βλ. R. A. Crossland - Cambridge Ancient History, Vol. III part 1, σελ. 837), ενώ τελευταίως υποστηρίζεται η φρυγική καταγωγή των Παιόνων (βλ. Λεξικό Π-Λ-Μπ).
Κατά τον N. G. L. Hammond (Macedonian State, σελ. 40) οι Παίονες δεν ήσαν Ιλλυριοί ούτε Θράκες και φυσικά ούτε Έλληνες, αφού μιλούσαν μια διαφορετική γλώσσα από τους λαούς αυτούς. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει (βλ. C.A.H. Vol. III. part 3, σελ. 278-279) ότι οι Παίονες εκτόπισαν τους Ιλλυριούς και εξαπλώθηκαν σε μεγάλες εκτάσεις μεταξύ των ετών 750-530 π.Χ.

Αργυρό τετράδραχμο του βασιλέως των Παιόνων
Πατράου (340-315 π.Χ.)

Θα πρέπει στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εμφανίζεται συχνά μια νέα άποψη με ισχυρή επιχειρηματολογία (βλ. τις θέσεις του Σέρβου αρχαιολόγου του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Ντραγκοσλάβ Σρέγιοβιτς-Dragoslav Srejović: The Illyrians and the Thracians-Malta 1998), σύμφωνα με την οποία τα φύλα των κεντρικών περιοχών της χερσονήσου του Αίμου Παίονες, Τριβαλλοί, Δάρδανοι κ.λ.π. δεν ανήκαν ούτε στους Θράκες ούτε στους Ιλλυριούς. Τα φύλα αυτά αποτελούσαν μια ιδιαίτερη αυτοτελή ομάδα Παλαιο-Βαλκανικών λαών, που κατείχαν τις περιοχές μεταξύ Θρακών και Ιλλυριών, με αποτέλεσμα να αποτραπεί οποιαδήποτε στενότερη πολιτιστική επαφή, αλλά και ουσιαστική πολιτική συνεργασία μεταξύ των δύο τελευταίων.
Η θεωρία αυτή κερδίζει σήμερα έδαφος και αν αποδειχθεί οριστικά θα θέσει τέρμα στις διενέξεις του παρελθόντος, που θεωρούσαν τα φύλα των κεντρικών περιοχών άλλοτε Θράκες, άλλοτε Ιλλυριούς και άλλοτε Φρύγες, παρ’ όλο που το φρυγικό στοιχείο αναμφισβήτητα συμμετείχε στην διαμόρφωση των φύλων που ήσαν εγκατεστημένα στις κεντρικές περιοχές της χερσονήσου του Αίμου (βλ. Χάρτη).

Η πρωτεύουσα των Παιόνων ηγεμόνων ήταν αρχικά η Άστιβος – Astibus (βλ. Ν. Χάμμοντ «Ιστορία της Μακεδονίας» τομ. Β΄ σελ. 68 και 113 - «Μάλλιαρης» 1995), το μετέπειτα Στίπειον (σημερ. Ištip ή Štip), στις όχθες του παραπόταμου του Αξιού Άστιβου (σημερινός Bregalnitsa) ή σύμφωνα με άλλη όχι τόσο αξιόπιστη πηγή (ιστοσελίδα Wikipedia - λήμμα Stobi) τα Βυλάζωρα (σημερ. Veles, πρώην Tito Veles, τα βυζαντινά Βελεσά), απ’ όπου αργότερα μετακινήθηκε στην πόλη Στόβοι στην συμβολή του Αξιού με τον Εριγόνα (σημερινός Cerna).
Οι Παίονες ήσαν κατ’ εξοχήν γεωργικός λαός και η εκμετάλλευση των εύφορων περιοχών ανατολικά του Αξιού, καθώς και των πλούσιων μεταλλείων χρυσού, αργύρου, χαλκού και σιδήρου θα τους αποφέρει μεγάλο πλούτο, όπως αποτυπώνεται στα βαριά ασημένια πρώϊμα νομίσματά τους με χαρακτηριστικές παραστάσεις μεγαλόσωμων βοδιών (βλ. αντίστοιχες εκδόσεις νομισμάτων από τους Δέρρωνες και Ήδωνες).

Αργυρό οκτάδραχμο του Παιονικού φύλου των Ορεσκίων

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι Παίονες κατείχαν στην διάρκεια της Ύστερης Εποχής του Ορειχάλκου και ειδικότερα προς το τέλος της, την Αμφαξίτιδα (τις εκτάσεις γύρω από τις δυο όχθες του κάτω ρου του Αξιού), την Ημαθία, την Αλμωπία, την Εορδαία, την Πιερία, την Πελαγονία και βορειότερα την κοιλάδα του Αξιού μέχρι την περιοχή της σημερινής πόλης των Σκοπίων. Με την έναρξη της εποχής του Σιδήρου και τις μετακινήσεις λαών που σημειώθηκαν, οι Παίονες θα αφομοιωθούν, θα εκτοπισθούν ή θα εξολοθρευτούν από τους Φρύγες, τους Θράκες και τους Πελασγούς, που θα εισβάλουν στις περιοχές τους (βλ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, «Εκδοτική Αθηνών» 1982 σελ. 48-49).
Οι Άλμωπες και οι Εορδοί, ενώ παλαιότερα θεωρούνταν Ιλλυρικά φύλα, σήμερα θεωρούνται ότι ήσαν φύλα των Παιόνων, που αργότερα αναμίχθηκαν ως ένα βαθμό με Ιλλυριούς, που κατέλαβαν αυτές τις περιοχές πριν από την εξάπλωση των Μακεδόνων (βλ. πληροφορίες για τα φύλα αυτά στο: Δημ. Ε. Ευαγγελίδη «Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων» - Θεσσαλονίκη 2002).
Οι Ιλλυριοί κυριάρχησαν στον χώρο της Μακεδονίας, μετά την αποχώρηση των Φρυγών γύρω στο 800 π.Χ. Οι Παίονες, με επικεφαλής το πολεμοχαρές φύλο των Λαιαίων, θα επανέλθουν βαθμιαία και από το 750 π.Χ. όπως προαναφέρθηκε θα εκτοπίσουν τους Ιλλυριούς από την κοιλάδα του Αξιού και θα ισορροπήσουν την πίεση των θρακικών φύλων πέρα από τον Στρυμόνα, μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.
Στις περιοχές αυτές θα εγκατασταθεί ένα ισχυρό παιονικό φύλο, οι Σιριοπαίονες, από το όνομα του οποίου προήλθε και η σημερινή ονομασία της πόλης των Σερρών (βλ. λεπτομέρειες στο Macedonian State, ό.π. σελ. 40-41).
Με την Περσική εισβολή στην Ευρώπη (512/511 π.Χ.), οι Παίονες θα δεχθούν ισχυρό πλήγμα και τα επόμενα χρόνια θα υποχωρούν διαρκώς κάτω από την αυξανόμενη πίεση των θρακικών φύλων από τα ανατολικά και των Μακεδόνων από τα δυτικά. Στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου (δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.) φαίνεται ότι ήσαν σύμμαχοι ή υπήκοοι του βασιλιά των Οδρυσών, όπως προαναφέραμε. Λίγο αργότερα, πιθανόν να αποσύρθηκαν στην άνω κοιλάδα του Αξιού και των πηγών του Στρυμόνα, όπου συγκρότησαν ενιαίο ανεξάρτητο βασίλειο. Μας είναι γνωστός ένας βασιλιάς τους από την περίοδο αυτήν, ο Άγις (δεύτερο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ.). Οι Παίονες θα διατηρήσουν την ουσιαστική ανεξαρτησία τους μέχρι τον θάνατο του Άγι (358 π.Χ.). Τότε, ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας, εισέβαλε στην Παιονία, κερδίζοντας μια αποφασιστική νίκη, η οποία του έδωσε την δυνατότητα να επιβάλλει στον νέο ηγεμόνα των Παιόνων Λύππειο (ή Λύκκειο, όπως αναγράφεται στα νομίσματα, περίπου 358-340 π.Χ.), μια συνθήκη ειρήνης ευνοϊκή για τους Μακεδόνες (βλ. Ν. Χάμμοντ - Ιστορία της Μακεδονίας, "Μάλλιαρης" 1995 τόμ. Β΄ σελ. 247). Δύο χρόνια μετά, ο Λύππειος/Λύκκειος, μαζί με τον Κετρίπορι, ηγεμόνα των Οδρυσών και τον Γράβο, ηγεμόνα των Γραβαίων, με την υποκίνηση των Αθηναίων θα συμπήξουν συμμαχία εναντίον της Μακεδονίας, αλλά ο στρατηγός του Φιλίππου Β΄, ο ικανότατος Παρμενίων, θα τους συντρίψει το 356 π.Χ. (βλ. Macedonian State, ό.π. σελ. 110-111 και Διόδωρος ΙΣΤ΄ 22.3). Το βασίλειό τους θα γίνει από τότε υποτελές στους Μακεδόνες.

Νόμισμα Παιόνων (ΛΥΚΚΕΙΟΣ)

Θα πάρουν μέρος στην εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου με δική τους μονάδα ελαφρά οπλισμένων ιππέων-ανιχνευτών. Σύμφωνα με τον Λατίνο ιστορικό Κούρτιο (Quintus Curtius Rufus, 1ος αιών μ.Χ.), οι Παίονες και ο διοικητής τους Αρίστων θα πολεμήσουν ηρωϊκά και θα συντρίψουν ένα τμήμα περσικού ιππικού που προσπάθησε να παρεμποδίσει την διάβαση του ποταμού Τίγρη από τον στρατό του Μ. Αλεξάνδρου, λίγες μέρες πριν από την μάχη των Γαυγαμήλων (Historiae ΙV. 9. 24-25). Οι Παίονες θα επωφεληθούν των εμφυλίων συγκρούσεων που ακολούθησαν τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου και θα αποκτήσουν και πάλι την ανεξαρτησία τους, μέχρι την υποταγή τους το 281 π.Χ. στον Λυσίμαχο και στην συνέχεια στους Γαλάτες (Κέλτες) επιδρομείς που θα κατακτήσουν την περιοχή. Μας είναι γνωστοί οι ηγεμόνες των Παιόνων αυτής της περιόδου Πατράος (340–315 π.Χ.), Αυδωλέων (310–286 π.Χ.), Αρίστων (286–285), Λέων (278–250 π.Χ.) και Δρωπίων (250–225 π.Χ.).

Αργυρό νόμισμα Παιόνων με την επιγραφή ΑΥΔΩΛΕΟΝ[ΤΟΣ]

Για τον βασιλέα Αυδωλέοντα ή Αυδολέοντα (= αυτός που έχει φωνή λιονταριού, μεγαλόφωνος), γνωρίζουμε ότι όταν το 310 π.Χ. η ανεξαρτησία της Παιονίας διέτρεξε κίνδυνο από τους Αυταριάτες Ιλλυριούς, σώθηκε με τη βοήθεια του βασιλέως της Μακεδονίας Κασσάνδρου. Υπήρξε φίλος και σύμμαχος των Αθηναίων κατά του Δημητρίου του Πολιορκητή και γι΄ αυτό το λόγο είχε τιμηθεί με ψήφισμα από την εκκλησία του δήμου. Για τον βασιλέα Δρωπίονα πρέπει να αναφερθεί ότι το 1877 ανακαλύφθηκε στην αρχαία Ολυμπία ένα βάθρο ανδριάντα με επιγραφή ότι είχε στηθεί από τους Παίονες προς τιμήν του.

Γύρω στο 225 π.Χ. η Παιονία θα υποταχθεί στον Αντίγονο Γ΄ τον Δώσοντα (229-221 π.Χ.) και ο διάδοχός του, Φίλιππος Ε΄ (221-179 π.Χ.), θα την ενσωματώσει οριστικά στο Βασίλειο της Μακεδονίας, όπου θα παραμείνει μέχρι την ρωμαϊκή κατάκτηση. Οι Παίονες θα συγχωνευθούν με τους γειτονικούς τους λαούς και στην διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας θα παύσουν να αναφέρονται ως ξεχωριστό φύλο.
Δ.Ε.Ε.