Η απρόκλητη αδελφοκτόνος επίθεση του κομμουνιστικού ΕΛΑΣ και η τελική καταστροφή του ΕΔΕΣ (21 Δεκεμβρίου 1944)

Όταν ξέσπασαν τα "Δεκεμβριανά" το 1944, ως γνωστόν, η Ελληνική Κυβέρνηση δεν είχε υπό τον άμεσο έλεγχο της κανένα τμήμα της Ελληνικής Επικράτειας πλην κάποιων οικοδομικών τετραγώνων γύρω από το ιστορικό ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετάνια". Ο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε επικρατήσει σε όλη την ύπαιθρο, ενώ τα λίγα Βρετανικά στρατεύματα στην Πάτρα και στην Θεσσαλονίκη είχαν κυκλωθεί από υπέρτερες δυνάμεις του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), που όμως τηρούσαν στάση αναμονής περιμένοντας το αποτέλεσμα της μάχης των Αθηνών. Στις 1.1.1945 βέβαια, υπάρχουν 2 ραδιοτηλεγραφήματα που στέλνονται από την ηγεσία του ΚΚΕ - ΕΑΜ στην Αθήνα και καλούν τα εκεί στρατεύματα να επιτεθούν αμέσως κατά των Άγγλων (ΚΚΕ επίσημα κείμενα τ. πέμπτος) τα οποία όμως δεν υλοποιήθηκαν

Η μοναδική περιοχή της Ελλάδας εκείνη την κρίσιμη στιγμή, που βρισκόταν εκτός κομμουνιστικού ελέγχου, ήταν η Ήπειρος. Η περιοχή αυτή βρισκόταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) του στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα. Ο Ζέρβας είχε υπό τις διαταγές του γύρω στους 9.000 καλά οργανωμένους αντάρτες και είχε υπό τον έλεγχο του την Πρέβεζα, την Φιλιππιάδα, την Ηγουμενίτσα, όλο τον ορεινό όγκο του Σουλίου και φυσικά τα Ιωάννινα που λίγους μήνες πριν είχε απελευθερώσει. Ο ΕΔΕΣ (η αλλιώς Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών) βρισκόταν σε διαδικασία αφοπλισμού και αποστράτευσης, ακολουθώντας τις οδηγίες της Ελληνικής Κυβέρνησης που είχε υπογράψει νόμο που προέβλεπε την αποστράτευση όλων των αντιστασιακών ομάδων.

Λίγες μέρες αφού ξεκίνησε η ένοπλη αναμέτρηση του Δεκέμβρη στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ άρχισε να συγκεντρώνει δυνάμεις από την Θεσσαλία και την Στερεά Ελλάδα στις παρυφές των μονάδων του ΕΔΕΣ, για να επιτεθεί. Η απόφαση για επίθεση κατά του Ζέρβα πάρθηκε στις 4.12.1944 με την ολοφάνερα πλαστή δικαιολογία ότι πρόθεση της αδελφοκτόνου αυτής επίθεσης ήταν να εμποδίσει τον Ζέρβα να μεταφέρει τις δυνάμεις του στην Αθήνα. Το σχέδιο που εκπόνησε η ηγεσία του ΕΛΑΣ προέβλεπε την κίνηση τριών "μεραρχιών" και μιας "ταξιαρχίας" (εννοείται πως τα ονόματα των μονάδων δεν είχαν καμία σχέση με το μέγεθος τους λ.χ. μια "μεραρχία" του ΕΛΑΣ δεν είχε πάνω από 4.000 άνδρες) εν είδει λαβίδας προς δύο κατευθύνσεις ανάμεσα στους ορεινούς όγκους που κατείχαν οι οπλοφόροι του ΕΔΕΣ. Αρχηγοί της επίθεσης ορίστηκαν ο Στέφανος Σαράφης και ο Άρης Βελουχιώτης. Χωρίς να μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια ο αριθμός των επιτιθεμένων, είναι σίγουρο πως ο ΕΛΑΣ είχε την αριθμητική υπεροπλία στην αναμέτρηση, ενώ χρησιμοποίησε τις πλέον καλύτερα εξοπλισμένες και εμπειροπόλεμες μονάδες του.

Ο Ζέρβας πληροφορήθηκε αμέσως την συγκέντρωση των τμημάτων του ΕΛΑΣ και ζήτησε με επείγον σήμα του από τον επικεφαλής των Κυβερνητικών στρατευμάτων στρατηγό Σκόμπυ, να τον ανεφοδιάσει για να επιτεθεί πρώτος και έτσι να αποκτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων καθώς το μέτωπο που όφειλε να υπερασπιστεί ήταν τόσο εκτεταμένο (300 χλμ) που ήταν αδύνατο να κρατηθεί. Ο Σκόμπυ αρνήθηκε και διέταξε τον Ζέρβα να αμυνθεί στις τοποθεσίες που κατείχε, χωρίς να εκδηλώσει καμία επιθετική ενέργεια.

Η αναμενόμενη επίθεση του ΕΛΑΣ εκτοξεύθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1944. Στον τομέα της Άρτας και της Φιλιππιάδας οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ άντεξαν με δυσκολία τις επιθέσεις των κομμουνιστών Στον τομέα των Ιωαννίνων όμως, οι οπλοφόροι του ΕΛΑΣ που επιτέθηκαν προς τα βόρεια, διέσπασαν γρήγορα τις ανίσχυρες αμυντικές γραμμές του ΕΔΕΣ και βάδισαν προς Ιωάννινα. Ο κίνδυνος αιχμαλωσίας του Ζέρβα και της πλειοψηφίας των ανδρών του, υπήρξε ορατός. έτσι το απόγευμα της 22ης Δεκεμβρίου, το γενικό αρχηγείο του ΕΔΕΣ εξέδωσε διαταγή γενικής συμπτήξεως με κατεύθυνση την Πρέβεζα. Μέχρι της 28 Δεκεμβρίου, όλα τα μάχιμα τμήματα του ΕΔΕΣ είχαν περιοριστεί σε μια στενή λωρίδα γης γύρω από την Πρέβεζα. Στις 28 και 29 Δεκεμβρίου ο Βρετανικός στόλος εκκένωσε την Ηγουμενίτσα και την Πρέβεζα από τα στρατεύματα του ΕΔΕΣ τα οποία μετέφερε στην Κέρκυρα. Στις 30 Δεκεμβρίου η Ήπειρος βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο του ΕΛΑΣ.

Τα αποτελέσματα της δεκαήμερης αυτής εμφύλιας αναμέτρησης ήταν 170 νεκροί και 347 τραυματίες από την πλευρά του ΕΔΕΣ, ενώ ο στρατηγός Σαράφης στα απομνημονεύματα του αναφέρει πως ο ΕΛΑΣ στις μάχες αυτές είχε συνολικά 680 νεκρούς και τραυματίες. Σύμφωνα με τον Χρήστο Παπαδάτο, ανώτατο αξιωματικό του ΕΔΕΣ τότε, οι Ελασίτες εκτέλεσαν πολλούς εθνικόφρονες στην περιοχή Λάκκας Σουλίου μετά την κατάληψη της, καθώς η περιοχή αυτή στήριζε έντονα με στρατιώτες και υλικό τον ΕΔΕΣ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η σύντομη αυτή εμφύλια διαμάχη που περιγράψαμε μπορεί να μας οδηγήσει σε μια σειρά από σημαντικά συμπεράσματα. Το πρώτο και σημαντικότερο, κατά την άποψη μας, είναι ότι η κομμουνιστική απόπειρα για κατάληψη της εξουσίας τον Δεκέμβριο, δεν ήταν μια αυθόρμητη λαϊκή εξέγερση κατά του "Κυβερνητικού αυταρχισμού του συλλαλητηρίου της 3ης Δεκεμβρίου" όπως την παρουσίασαν οι ηγέτες του ΚΚΕ και οι ασχολούμενοι με την Ιστορία που κινούνται στον ιδεολογικό αυτό χώρο. Ήταν μια συνειδητή και προσεκτικά σχεδιασμένη στάση του ΚΚΕ και των σχηματισμών που επηρέαζε, που έλαβε μια πανελλήνια χροιά και που δεν περιορίστηκε μόνο στην Αθήνα.

Το δεύτερο συμπέρασμα είναι, ότι η κομμουνιστική εξέγερση του Δεκεμβρίου απέτυχε χάρις τα παιδαριώδη λάθη της ηγεσίας του (πολιτικής και στρατιωτικής). Είναι πραγματικά απορίας άξιο για ποιο λόγο η κομμουνιστική ηγεσία επέλεξε να εγκλωβίσει τις καλύτερες της δυνάμεις στην απομονωμένη Ήπειρο κατά του αδύναμου, εκείνη την εποχή, Ζέρβα, αντί να τις μεταφέρει στην Αθήνα, όπου θα εξελισσόταν η κύρια αναμέτρηση. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν βάσιμα, πως η μεταφορά των δυνάμεων αυτών στην Αθήνα θα έγερνε την πλάστιγγα υπέρ των κομμουνιστών. Η σκέψη που αποδίδεται στην τότε κομμουνιστική ηγεσία ότι ο Ζέρβας δήθεν θα ενίσχυε.....τον Σκόμπυ είναι μάλλον προϊόν τολμηρής φαντασίας. Ο Ζέρβας εκείνη την χρονική στιγμή , όπως αποδείχθηκε άλλωστε, δεν μπορούσε να βοηθήσει ούτε τον ίδιο τον εαυτό του.

Το τρίτο συμπέρασμα που βγάζουμε είναι πως, το ΚΚΕ και οι οργανώσεις του είχαν την εμπλοκή σε εμφύλιο πόλεμο ως μια ευκταία τελική εκκαθαριστική λύση, στην οποία δεν είχαν ιδιαίτερους δισταγμούς να καταφύγουν. Στο κλίμα αυτό κινούνται και πολλοί νεότεροι "ιστορικοί" που σχεδόν πανηγυρίζουν για το αποτέλεσμα της εμφύλιας σύρραξης που περιγράψαμε, υποστηρίζοντας ότι οι κομμουνιστές πολεμούσαν καλύτερα", "ήταν γενναιότεροι" κτλ. Σύμφωνα πάντως με τον Κρις Γούντχάουζ, "οι ομάδες ανταρτών του ΕΔΕΣ είχαν συγκροτηθεί με νοοτροπία να πολεμούν αποτελεσματικότερα τους Γερμανούς, ενώ του ΕΛΑΣ για να πολεμούν όσους αντιδρούν στους ιδεολογικούς σκοπούς του ΚΚΕ".

ΠΗΓΕΣ

-Αντιστρατήγου Χρ. Παπαδάτου, Εθνική Αντίσταση 1942-1945

-Ομαδικό έργο, Η απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτης γεγονότα, Εκδόσεις Γ.Ε.Σ.

-Κρις Γούντχάουζ, Το μήλο της έριδος, εκδόσεις Εξάντας

-ΚΚΕ, τα επίσημα κείμενα, τόμος πέμπτος 1942-1945

-Θέμης Μοσχάτος, η σύσκεψη των καπετανέων στην Λαμία

ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ

αφορμή για την σύνταξη του κειμένου αυτού, αποτελούν τα ψευδή στοιχεία που αναφέρονται στην wikipedia (http://el.wikipedia.org) στο σχετικό άρθρο για τον ΕΔΕΣ. Την χοντροκομμένη αυτή ιστορική παραχάραξη που ελπίζουμε γρήγορα να διορθωθεί, πληροφορηθήκαμε στον φιλόξενο ιστότοπο www.e-forum.gr.

Ι. Β. Δ.

(istorikathemata.blogspot.com)