Δρακόσπιτα

Aπομεινάρια ενός άγνωστου πολιτισμού, κατοικίες δράκων που για αιώνες τριγυρνούσαν στα βουνά και στον κόσμο της φαντασίας λαών του παρελθόντος, τα δρακόσπιτα είναι οι βουβοί μάρτυρες μιας εντελώς ξεχωριστής περιόδου στην ιστορία της Εύβοιας. Στα τέλη του 18ου αιώνα, ο Aγγλος γεωγράφος Μ.Π. Χώκινς ανακάλυψε το πρώτο απο αυτά τα αινιγματικά κτίρια στη κορφή του όρους Όχη. Στα μέσα του περασμένου αιώνα αρκετοί Ευρωπαίοι περιηγητές και αρχαιολόγοι επισκέφτηκαν το δρακόσπιτο της Όχης, που είναι το καλύτερα διατηρημένο από τα υπόλοιπα κτίσματα αυτού του είδους, καθώς και το συγκρότημα τριών άλλων κοντά στα Στύρα, γνωστό με το όνομα Πάλλη Λάκα Δραγκό. Οι απόψεις που ακούστηκαν τότε σχετικά με τον προορισμό και την χρήση αυτών των αξιοπερίεργων κατασκευών με την ορθογωνική κάτοψη και το εκφορητικό σύστημα στέγασης μοιάζουν σήμερα κάπως αφελείς, όμως προβάλλουν καθαρά πόσο δύσκολο είναι να ερμηνευθούν τα κτίσματα, μια βασική δυσκολία που ακόμη δεν έχει ξεπεραστεί. Κατοικίες θεών ή ανθρώπων; Καταφύγια λατόμων ή ταφικά κτίρια; Ναοί ή καλύβες βοσκών; Κυκλώπειες κατασκευές χτισμένες σε κορφές και απότομες πλαγιές στη νοτιοδυτική Εύβοια που προξενούν εντύπωση και προβληματίζουν. Δικαιολογημένα έχουν διατυπωθεί οι πιο αντιφατικές απόψεις σχετικά με τη λειτουργία και το χρόνο οικοδόμησής τους. Εξίσου προβληματική παραμένει η ταυτότητα των κατασκευαστών των δρακόσπιτων. Ήταν οι Δρύοπες, μυθικοί κάτοικοι της Καρυστίας, που με τόση επιδεξιότητα κατασκεύασαν αυτά τα μεγαλιθικά οικοδομήματα; Ή μήπως ήταν οι Κάρες, ορεινός λαός της ανατολής γνωστός για τα αρχιτεκτονήματά του στην Αλικαρνασσό, που έχουν αρκετές ομοιότητες με τα αντίστοιχα ευβοϊκά; Η πατρότητα αυτών των μνημείων θα μείνει μάλλον για πάντα κρυμμένη στην ομίχλη του παρελθόντος. Όμως κάτι που φαίνεται να ρίχνει φως στη χρήση των ιδιόμορφων ευβοϊκών κατασκευών προέρχεται από τα ευρήματα της ανασκαφικής έρευνας που διεξήγαγε το 1959 στο δρακόσπιτο της Όχης ο καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης Νικόλαος Μουτσόπουλος. Στο εσωτερικό του κτίσματος βρέθηκε ένα πλήθος αγγείων που χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο (7ος αιώνας π.Χ.) και αργότερα. Επίσης, έξω από το κτίριο εντοπίστηκε αποθέτης, δηλαδή υπόγεια κατασκευή που περιείχε οστά ζώων, θραύσματα αγγείων και μερικά άλλα μικροαντικείμενα, πιθανά κατάλοιπα θυσιών. Όλα αυτά καθώς και κάποιες συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες επιτρέπουν μια πρώτη χρονολογική προσέγγιση του κτίσματος. Επιπλέον, από τα ευρήματα φαίνεται να δικαιολογούνται οι αρχικές υποθέσεις για τη λειτουργία του δρακόσπιτου που πιθανώς χρησιμοποιείτο σαν τόπος λατρείας. Υπάρχουν βέβαια αρκετά μυθολογικά στοιχεία, όπως η λατρεία του Δία και της Ήρας ή του Ηρακλή, που θα μπορούσαν να συνδεθούν με τα δρακόσπιτα, προσδίδοντας σε αυτά κάποια θρησκευτική σημασία. Όμως η επαλήθευση τέτοιου είδους στοιχείων πρέπει να βασίζεται σε αδιάσειστα αρχαιολογικά τεκμήρια, και όχι αντίστροφα. Εξάλλου, υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν τη χρονολογική σχέση μεταξύ κινητών ευρημάτων και κτιρίου στην Όχη, τις χρονολογικές και λειτουργικές σχέσεις μεταξύ των υπόλοιπων εικοσιτριών ή εικοσιτεσσάρων παρόμοιων κατασκευών που έχουν βρεθεί ως τώρα στην Εύβοια, καθώς και τη θέση όλων αυτών στον συγκεκριμένο ιστορικό και γεωγραφικό χώρο. Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μπορεί να δώσει μόνο η αρχαιολογική σκαπάνη σε συνδυασμό με μια ευρύτερη τοπογραφική και γεωλογική έρευνα στην περιοχή. Αρκετοί μελετητές έχουν επισημάνει το γεγονός της παρουσίας δρακόσπιτων κοντά σε αρχαία λατομεία μαρμάρου. Μάλιστα έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ίσως η μεγαλιθική αρχιτεκτονική συνδέεται με τη λατομική δραστηριότητα στην περιοχή της Καρυστίας. Όποια και αν είναι η ετυμηγορία, η διασπορά και η πολυμορφία των δρακόσπιτων αποτελούν ενδείξεις συνέχειας και ίσως ανταγωνισμού στην κατασκευή μεγαλιθικών κτισμάτων. Οι στιβαροί όγκοι τους, η χρησιμοποίηση βαριών ορθογωνισμένων μονόλιθων και ο δεξιοτεχνικός τρόπος σύνδεσής τους δίνουν την εντύπωση μιας πραγματικής αρχιτεκτονικής πρόκλησης. Η μοναδικότητα των δρακόσπιτων αποτελεί πειστικό επιχείρημα ότι δημιουργήθηκαν από φορείς ενός ντόπιου πολιτισμού με αξιοθαύμαστες ικανότητες στην κατεργασία της πέτρας και βαθιές γνώσεις αρχιτεκτονικής. Μεγαλιθικές κατασκευές είναι γνωστές από την Ιρλανδία ως τη Μαδαγασκάρη ειδικότερα στη Μεσόγειο και την κεντρική Ευρώπη μεγαλιθικά μνημεία κατασκευάζονταν σε όλη τη διάρκεια της νεώτερης προϊστορίας. Πολλά από αυτά χρησίμευαν σαν τόποι λατρείας, αστρονομικά παρατηρητήρια ή νεκροταφεία, ενώ για άλλα μόνο αβέβαιες υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για τον προορισμό τους. Πιθανόν οι κατασκευαστές αυτών των καλοφτιαγμένων κτισμάτων να αναζητούσαν αυτήν ακριβώς την αιωνιότητα που έχουν κατακτήσει τα δημιουργήματά τους. Η ιδιαιτερότητα και ο αινιγματικός χαρακτήρας των δρακόσπιτων δεν αφορούν βέβαια αυτούς που τα έχτισαν για να τα χρησιμοποιήσουν. Η δικιά μας ανεπαρκής γνώση για τα συγκεκριμένα ευβοϊκά μνημεία έχει δημιουργήσει μια αληθινή μυθολογία γύρω από το πότε, πως και γιατί κατασκευάστηκαν. Η χρήση τους από κτηνοτρόφους στη σύγχρονη εποχή και τα παραμύθια με δράκους παλιότερα φανερώνουν τη πολύ-λειτουργικότητα που απέκτησαν τα δρακόσπιτα στην πάροδο του χρόνου. Έτσι, δικαιολογημένα θα μπορούσε να αποδοθεί στην Εύβοια ο μεγαλόσχημος χαρακτηρισμός Μυστηριώδης Νήσος, αφού παραμένουν ακόμη άγνωστες αρκετές βασικές πτυχές της ιστορίας της.